Aphrodisias’ta 2008 yılında (12 Mart – 28 Eylül) New York Üniversitesi’nin araştırma ekibi, arkeolojik kazı, belgeleme ve restorasyon çalışmalarından oluşan bir program uygulamıştır. Çalışma projeleri şunlardır: (1) kazı ve mimarî belgeleme çalışmaları; (2) alan ve eser konservasyonu; (3) heykel çalışmaları, yayın ve konservasyonu; (4) epigrafik çalışmalar; (5) mimarî anastylosis ve (6) müzenin yeni salonunun açılması. Yeni kazı çalışmaları, kentin kuzey-güney doğrultusundaki ana caddesinde başlamıştır. Anastylosis projesi Sebasteion üzerinde yoğunlaşmıştır. Mayıs ayında, Sebasteion kabartmalarının teşhiri için Aphrodisias Müzesi’nde yeni bir salon açılmış ve Eylül ayında İstanbul’da açılan olan Aphrodisias’tan bir grup heykelin teşhir edildiği sergi hazırlanmıştır. Bakanlık temsilcileri, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nde görev yapan Binnur Karadağ ve Alişan Işık’tır.

1. Kazı ve Mimarî Belgeleme Çalışmaları

Bahadır Yıldırım tarafından yönetilen kazı ve mimarî belgeleme çalışmaları, Atrium Evi, Sivil Bazilika ve Kuzey-Güney Caddesi’nde yoğunlaşmıştır. Kuzey-Güney Caddesi: Kazı çalışmalarının temel amaçlarından biri ziyaretçilerin kenti gezerken kullanabilecekleri güzargâhları genişletip antik kenti daha iyi algılayabilmelerini sağlamaktır. Bu düşünceyle, 2008 yılında kentin ana caddelerinden olan Kuzey-Güney Caddesi’nin 90 metre uzunluğundaki bir bölümünün üzerinde, B. Yıldırım yönetiminde en az üç yıl sürecek kazı çalışmaları başlamıştır. Bu cadde, Tetrapylon’dan Sebasteion’un girişine kadar uzanmaktaydı. Kazılar, (a) Aphrodisias’ın en iyi durumdaki antik caddesini ziyarete açacak; (b) antik dönem sonrası Aphrodisias kenti ve klâsik kentin terk edilmesi hakkında arkeolojik kanıtlar ortaya koyacaktır. Caddenin Tetrapylon’un doğusunda uzanan kuzey ucu, 1983-1986 arasında 50 metre kadar ortaya çıkarılmıştır. Bu sezon, dört açma (NAve 08.1-4), 21 x 21 metrelik bir alan boyunca, daha önce kazılan alanın hemen güneyinde kazılmıştır (Resim: 2). Açmalar, Maryl Gensheimer, Kathryn Hagen, Alexis North, Nicole Potdevin ve Leslie Wallick tarafından yönetilmiştir. Beşinci açma ise (NAve 08.Scarp), önceki yıllardaki açmaların hemen güneyindeki kesitte stratigrafiyi anlamak amacıyla kazılmış ve Christopher Wayner tarafından yönetilmiştir. Açmalarda, kısmen döşenmiş bir cadde, muhtemelen satış tezgâhları için yapılmış moloz taş zeminler ve bu zeminlerle bağlantılı büyük miktarda keçi kemikleri ile, çoğu 15.-16. yüzyıla ait Osmanlı sikkesi olan800’dan fazla sikke ortaya çıkarılmıştır (söz konusu sikkeler Kenneth Harl ve Adil Özme tarafından tanımlanmıştır). Bu buluntulardan daha aşağı seviyede,  kazılan alanın güney ucunda harçlı bir duvar ve bir ocak ortaya çıkarılmıştır. Güneydoğu açmasının (NAve 08.4) (Resim: 3) güney kısmında ve kuzeybatı açmasının (NAve 08.1) kuzey kısmındaki çalışmalar, caddenin mermer döşemesini ve kuzey ve güney portikolarının bir kısmını açığa çıkarmıştır. En önemli buluntu, bir köylü ve keçiyi betimleyen Geç Roma Dönemine ait paye başlığıdır (inv. 08-59). Başlık, duvar kaplamaları, cam duvar mozaikleri ve boyalı duvar sıvası parçalarıyla birlikte bulunmuştur (Resim: 4-5). Kazı alanının güneyinde yer alan taş duvar yapının kuzeydoğu ucuna, yapının dayanıklılığını anlamak amacıyla sondaj  yapılmıştır (NAve 08.Sondajı, Leslie Wallick tarafından yönetilmiştir). Bu yapı, ana caddenin batı kıyısında yer almaktadır. Sondaj, duvarın taş örgüsünün modern seviyenin altında da devam ettiğini göstermiştir.

Atrium Evi: 2008 sezonunda, Atrium Evi mimarîsi ve buluntuları hakkında geniş bir çalışma yapan Ian Lockey tarafından bir sondaj (AtrH 2008.1) kazılmıştır. Sondaj, 2007 yılında başlanan açmanın içindedir ve amacı, Sebasteion’un kuzeyindeki bu Geç Antik Dönem villasının kronolojisi ve erken evrelerini öğrenmektir. Sondajda bulunan eşik taşının alt seviyesinde ve 2007’de bulunan şist duvarın üst seviyesinde, Geç Helenistik Dönemden kalma moloz bir duvar ve harç-çakıl karışımı, yer döşemesi ya da drenaj olabilecek bir yüzey bulunmuştur. Bütün bu buluntular, evin Geç Helenistik Dönemine, yani İ.S. geç 3. ve erken 4. yüzyıllarda apsisli ve sütunlu cephenin inşasından önceye işaret etmektedir. Açmanın üstten görünümünün planı yapılmış, blokların incelenmesinden sonra ise 10 metre yükseklikteki apsisli cephenin görünümü çizilmiştir.

Sivil Bazilika: Sivil Bazilika’nın mimarîsi üzerinde çalışan Phil Stinson, Güney Agora’ya açılan (İ.S. geç 1. yüzyıl) dikdörtgen planlı (yak. 30 x 140m.) yapının güney tarafında araştırmalarını sürdürmüştür. 2008 sezonunda, yapının güney duvarının mimarîsini anlamak amacıyla, toprak üstünde görünen bir payenin yakınında bir açma (12 m x 8 m.) (SWC 12) kazılmıştır (Resim: 6). Açmada öncelikle, Alexis North tarafından kazılan bir dizi geç Bizans mezarı, daha sonra da yıkılıp yere düşmüş mimarî bloklar bulunmuştur. Bu bloklar daha sonra vinç yardımıyla çıkarılmıştır. Muhtemelen İ.S. 7. yüzyılda bir felâket sonucu yıkılan bloklar arasında salonun güney tarafındaki paye ve üzerindeki kemer bulunmaktadır.

Bu payenin üstünde gösterişli bir kompozit başlık yer almaktadır (inv. 08-52 and 08-53). Başlık, yan yana kemerlere bakan iki grup çıkıntılı protom hayvan başı ile süslenmiştir. Her grupta üçer adet hayvan başı bulunur (ortada kükreyen bir aslan, yanlarda da birer boğa). Payeyi oluşturan altı adet parça ve başlık kazı evine getirilmiş ve Mavi Depo’da özgün hâlinde birbirlerine eklenmiştir.

Açma, aynı zamanda onursal anıtlar için kullanılan alanı da ortaya çıkarmıştır. Payenin kuzey tarafında, bir heykel kaidesi ve yetmiş beşten fazla küçük drape parçası, bir adet kol parçası ve bir adet bütün kulak bulunmuştur. Herhangi başka bir heykel parçası veya kaidelerin üstüne konan heykel tabanlarından bulunamamıştır. Bazilika’nın güneyindeki 1962’de kazılmış Roma caddesinde duran kayık biçimli mermer fıskiye teknesi (inv. 08-50) kazı evine getirilmiştir. Ulrike Outschar tarafından gerçekleştirilen, Bazilika’da önceden yapılan sondajlarda çıkan seramikler üzerindeki çalışmalar, güney salonun temellerinin Nero Döneminden daha geç olmadığını göstermiştir. Mimarî belgeleme çalışmaları, açmanın kesit ve üstten görünümünü, yapının kuzey cephesi ile güney salonun batı duvarının cephe görünümünü içermektedir.

Diğer mimarî çalışmalar: Sebasteion’un yeni rekonstrüktif çizimleri yapılmıştır (Harry Mark, Felipe Rojas). Yapının batı cephesindeki propylon ve doğusundaki tapınağın etrafı Christopher Wayner tarafından temizlendikten sonra, yapının üstten görünümü Nina Cherian tarafından çizilmiştir. Andrew Leung ve Katherine Welch, stadyumun belgelenmesi ve yayını çalışmalarına devam etmiştir. Nekropolislerdeki (kuzey, kuzeybatı ve güneydoğu) mezar yapıları Heather Awan tarafından temizlenmiş ve fotoğraflanmıştır. Piskopos’un Sarayı’ndaki bloklar, binanın yayını için Michelle Berenfeld tarafından çizilmiştir. Ayrıca, kent duvarlarının yayın çalışmaları Peter De Staebler tarafından yürütülmüştür.

2. Alan Konservasyonu

Alan konservasyonu projeleri, kazı alanlarında, belli başlı yapılarda ve Hadrianus Hamamları’nda yürütülmüştür. Tetrapylon’un doğu kısmında bakım çalışmaları (temizlik ve harç onarımı) yapılmış, Bouleuterion temizlenmiş ve oturaklar arasında yer alan harçlardaki boşluklar onarılmıştır. Tiyatro sahne binasındaki Dor düzeni saçağın kırık blokları Thomas Kaefer tarafından onarılmıştır. 2002 yılında kazılan Piskopos’un Sarayı’ndaki üçlü apsisin mermer döşemesi yerine sabitlenmiş, Atrium Evi’ndeki tetrastil avlunun büyük döşeme taşları 2006’daki kazı için çıkarıldığından, tekrar taş ve kum tabana yerleştirilmiştir. Çalışmalar, Kent Severson yönetiminde Raina Chao ve Anna Serotta yardımıyla gerçekleşmiştir.

Eski açmaların doldurulması: Aşağıda belirtilen açmalar temizlenmiş, tabanlarına jeotekstil döşenmiş ve toprak ile doldurulmuştur: (a) Kuzeydoğu sektördeki yirmi açma (NES 02.5-.23 ve NES 00.2); (b) Kuzey Temenos evinin kuzeydoğu köşesindeki eski açma (bu açmadaki mermer tekne alınmış ve batıdaki bitişik odaya konmuştur); (c) doğu kent kapısı civarındaki ve Kuzey Agora’nın orta ve kuzeyindeki sondajlar. Kuzey Agora’nın doğu ucundaki fıskiye tabanı temizlenmiş, alt yapısını korumak için etrafı harçsız duvarla çevrilmiştir. Sebasteion Tapınağı’nın iç kısmını açığa çıkaran eski bir açma doldurulmuş ve alan ziyaretçilerin Sebasteion kompleksini ve anastylosisi seyredebilmeleri için bir platform hâline getirilmiştir.

Bazilika: Bazilika’daki bu seneki açma, tabanına jeotekstil konularak ve üç tarafına harçsız duvar örülerek korunmaya alınmıştır. Bazilika’nın tüm döşemeleri 20 cm. temiz toprakla kapatılmıştır. Kuzey Cadde’ye, Bazilika’ya, Piskopos’un  Sarayı’ndaki üç apsisli salona ve kazı evi arkasına Arazi Depolama Üniteleri (alçak harçsız duvarlarla çevrili ve tabanı jeotekstille örtülü, parçaları geçici olarak gömmek için kullanılan alan) inşa edilmiştir. Hadrianus Hamamları: Hadrianus Hamamları’nın detaylı temizliği ve incelenmesine başlanmış, hamamların konservasyonu için maddî destek bulmak amacıyla bir proje hazırlanmıştır. Oda 3-5 ve 9-12’nin bitki örtüsü temizlenmiş, buralara bitki öldürücü uygulanmıştır. Oda 6 , 7 ve 12 bitkilerden temizlenmiş, ve kırık mermer döşemeler meydana çıkarılmıştır. Hassas bölgeler, geçici olarak jeotekstil ve 10 cm. kum-çakıl karışımıyla kaplanmıştır.

3. Heykel Belgeleme, Araştırma ve Konservasyonu

Aphrodisias’taki heykel araştırmalarının amacı, 1961-1990 arasındaki kazılarda bulunan malzemenin kaydını yapmak, buluntu yerlerini ortaya çıkarmak, malzemeyi araştırmak ve yayınlamaktır.

Yayınlar: Yayın projeleri aşağıdaki malzeme üzerinde yürütülmüştür: Bouleuterion heykelleri (Christopher Hallett), Sebasteion kabartmaları (R.Smith, Maryl Gensheimer, Harry Mark ve Leslie Wallick ile) ve Sebasteion Propylon’dan heykeller (Julia Lenaghan, Felipe Rojas ile). Bu sezon yeni Sebasteion salonuna yerleştirilen Mavi At’ın çizimleri yapılmıştır (Nicholas Quiring). Agora Kapısı’ndaki mitolojik kabartmalar üzerindeki çalışma metni kontrol edilmiş ve yayına hazırlanmıştır (Pascale Linant de Bellefonds). İki adet yayın yapılmıştır: Christopher Ratté ve R.R.R. Smith tarafından editörlüğü yapılan Aphrodisias Papers 4: New Research on the City and its Monuments (Portsmouth, RI 2008); ve R.R.R. Smith ve Ahmet Ertuğ, Aphrodisias: City and Sculpture in Roman Asia (Ertuğ & Kocabıyık, İstanbul 2009).

Yeni Stoa Depo: 2007’de, yeni Sebasteion salonuna yer açmak için yıkılan deponun yerine yeni bir depo inşa edilmiştir. Bu sezon, genellikle mermer eserlerden oluşan ve geçici olarak 6 adet konteynere depolanan malzeme, Yeni Stoa Depo’ya nakledilmiş ve malzemenin yeni raf numaraları veritabanlarına girilmiştir. Çalışma Esen Öğüş yönetiminde, Ian Lockey ve Heather Awan’ın yardımlarıyla yürütülmüştür. Eski kazılardan çıkan büyük miktarda seramik ve etütlük malzeme de Garaj Evi deposundan Yeni Stoa Depo’ya taşınmıştır. Bu çalışma Bahadır Yıldırım yönetiminde Alexis North yardımıyla yürütülmüştür.

Lâhit Araştırmaları: Roma Dönemi lâhitleri üzerinde çalışmalar devam etmiş, lâhit veritabanına yeni eserler girilmiş ve yazıtlar eklenmiştir. Veritabanı bu sezon itibarıyla 800 kayıt içermektedir. Bu çalışma, Esen Öğüş tarafından yürütülmüştür. Lâhitleri kontekstleri içinde inceleme çalışması Heather Awan tarafından, kentteki sütunlu lâhitleri araştırma projesi ise Esen Öğüş tarafından sürdürülmüştür.

İstanbul Sergisi: İstanbul’da Eylül 2008 – Ocak 2009’da sergilenen Aphrodisias heykelleri için detaylı çalışma ve hazırlıklar yürütülmüştür. Aphrodisias’tan Roma Portreleri adındaki sergi, müzeden ellibir adet, çoğu daha önce hiç teşhir edilmemiş eser içermektedir. Temmuz ayında, kazı ekibince sergi için bilgi panelleri, eser etiketleri, ve bir katalog, R.R.R. Smith ve Julia Lenaghan tarafından editörlüğü yapılan Aphrodisias’tan Roma Portreleri (Yapı Kredi Yayınları 2008) yazılmıştır. Sergi, Yapı Kredi Bankası ve T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü sponsorluğunda ve İstanbul İstiklal Caddesi’ndeki Yapı Kredi Kültür Merkezi’nin Vedat Nedim Tör Müzesi’nde gerçekleştirilmiştir.

Heykel Konservasyonu: Bu sezon heykel konservasyonu ile ilgili en önemli çalışma, İstanbul’daki sergiye gönderilen ellibir adet eser hazırlanması olmuştur. Eserleri kaideye oturtmak için açılan deliklerden mermer örnekleri alınmaktadır ve bu örneklerin incelenmesi için gelecek sene izin alınacaktır. Eylül’e kadar sürecek çalışmalar, Birleşik Krallık Cliveden Conservation’dan Adrian Powell ve Trevor Proudfoot ile Hikmet Apaydın ve diğer yerli uzmanlarca yürütülmektedir. Diğer heykel konservasyonu çalışmaları Sebasteion anastylosisi ile ilgilidir ve Cliveden Conservation’dan Nicholas Barnfield ile Emma Kate Bertenshaw tarafından yürütülmektedir.

4. Epigrafik Çalışmalar

Kent ve çevresindeki yeni yazıtlar Angelos Chaniotis, Benjamin Gray ve Andrej Petrovic tarafından kaydedilmiştir. En önemli yeni buluntu, Geç Helenistik veya Erken İmparatorluk Dönemine ait, yeni Sebasteion salonunun doğu tarafının güneyinde bulunan mezar stelidir (I 08-01). Bu stel, Charixenos’un oğlu rahip Diogenes Kokos tarafından Pluton ve Kore adına bir tapınak, stoa ve heykel yapımından bahsetmektedir. Epigrafi ekibi ayrıca, Tetrastoon’da, yani Tiyatro’nun önündeki sütunlu meydanın güneybatı köşesinde döşemeye kazınmış Geç Antik Dönem tuğlacı işaretlerinin detaylı kaydını yapmıştır. Ayrıca ekip, Aphrodisias yazıtları veritabanındaki yazıtları çevirmeye devam etmiştir.

5. Anastylosis: Sebasteion

Üç katlı Sebasteion Güney Yapısı’nın doğu ucunun anastylosisi 2005 yılında başlamış, bu sezonda Thomas Kaefer ve Gerhard Paul yönetiminde, Özgür Öztürk ve Fatma Gül Öztürk’ün yardımlarıyla sürmüştür (1 Haziran– 28 Eylül).

Çalışmalar, Oda 2’nin birinci ve ikinci katları üzerinde yoğunlaşmıştır. Birinci katta şu çalışmalar yapılmıştır: (1) arka duvarın ve Oda 2 ile 3’ü ayıran duvarın tamiri; (2) beton tavanı taşıyacak özel ahşap kirişlerin yerleştirilmesi; (3) rekonstrüksiyonu gerçekleştirilen mermer cepheyi yapıya sabitleyen statik kemerin inşası. İkinci kattaki çalışmalar ise: (1) Oda 1’in arka duvarının yapılmasının yanı sıra Oda 1 ve 2’yi ayıran duvarın inşası; (2) eksik blokların yapay taşlardan kopyalarının yapılması; (3) Oda 2 üzerindeki ikinci kata ait üç kabartmanın kalıbının çıkarılması; (4) yapının kısa doğu tarafındaki ikinci kat kabartmalarının sökülmesi ve yeniden takılması; (5) yeni İon başlıklarının üretilmesi ve İon düzeni arşitrav ve frizlerin onarılması. Yapıya yerleştirilen beş kabartmanın yanı sıra, İon düzeni kattan üç kabartmanın kalıbı alınarak binaya yerleştirilmiştir.

6. Yeni Sebasteion Salonu

12 Mart- 30 Mayıs arasında, otuzbeş adet Sebasteion kabartması ve Sivil Bazilika’ya ait Mavi At (Resim: 13), Aphrodisias Müzesi’ndeki yeni Sevgi Gönül salonuna yerleştirilmiştir. Yeni salon Cengiz Bektaş tarafından tasarlanmış, Geyre Vakfı (İstanbul) tarafından finanse edilmiştir. Eserler üzerindeki konservasyon çalışmaları ve eserlerin montajı Gerhard Paul, Thomas Kaefer ve Trevor Proudfoot tarafından yürütülmüştür. Yeni müze salonu 31 Mayıs 2008 ‘de açılmış ve Aphrodisias’ın büyük destekçisi ve Geyre Vakfı eski başkanı merhum Sevgi Gönül’ün adı verilmiştir.

Ekip Elemanları

Arkeologlar: Orhan Atvur, Heather Awan, Michelle Berenfeld, Peter De Staebler, Maryl Gensheimer, Kathryn Hagen, Christopher Hallett, Julia Lenaghan, Esen Öğüş, Ian Lockey, Alexis North, Ulrike Outschar, Nicole Potdevin, Roland Smith, Philip Stinson, Leslie Wallick, Christopher Wayner, Katherine Welch, Bahadır Yıldırım.

Anastylosis mimarları: Gabriel Kaefer, Thomas Kaefer, Özgür Öztürk, Gerhard Paul, Rudolf Spiel.

Mimarlar: Eliza Bober, Nina Cherian, Casey Milbrand, Andrew Leung, Harry Mark, Nicholas Quiring, Felipe Rojas.

Konservatörler: Raina Chao, Anna Serotta, Kent Severson.

Mermer konservatörleri: Nicholas Barnfield, Emma Kate Bertenshaw, Adrian Powell, Trevor Proudfoot.

Epigraflar: Angelos Chaniotis, Benjamin Gray, Andrej Petrovic.

Fotoğrafçılar: Ian Cartwright, Guido Petruccioli

Sponsorlar

Aphrodisias kazıları New York Üniversitesi ve Institute of Fine Arts tarafından finanse edilmekte, aşağıdaki birey ve kurumların paha biçilmez desteği ile gerçekleşmektedir: İstanbul Geyre Vakfı (başkan Ömer Koç); New York’taki Friends of Aphrodisias (başkan Nina Köprülü); Londra’daki Friends of Aphrodisias Trust (başkan Lady Patrica Daunt); İzmir’deki Aphrodisias Sevenler Derneği (başkan Lise Sur). Bizleri tüm destekleyenlere cömertlikleri için minnettarız.

APHRODISIAS, 2008
Roland R. R. SMITH
Bahadır YILDIRIM

Prof. Dr. Roland R.R. SMITH, Kazı Başkanı, NYU –Aphrodisias Kazıları, Klasik Arkeoloji Lincoln Profesörü, Oxford University/İNGİLTERE
Dr. Bahadır YILDIRIM, Kazı Başkan Yardımcısı, NYU – Aphrodisias Kazıları, Institute of Fine Arts, Aphrodisias Office, 1 East 78th Street, NY, NY 10075, USA, email: bhy2 @ nyu . edu